Sinh vật cảnh & phong thủy

Chơi cá cảnh: từ cá đến cảnh

Tác giả bài viết là ông Nguyễn Văn Lãng, một người đã lăn lộn nhiều năm với “thú” nuôi cá cảnh. Trong bài này, ông viết về hồ cá, những thăng trầm của người chơi trong thú vui tao nhã mà không kém phần cầu kỳ.

Chủ thể của một hồ cá có thể là cá hoặc cảnh và cũng có thể là cả hai, vừa cá vừa cảnh.

Vàng son phai dấu

Thời sơ khai, nuôi cá cảnh ở Việt Nam xuất hiện các loại bồn tròn quả cầu chỉ chứa 3- 5 lít nước đủ thả nuôi vài ba con cá tàu 3 đuôi, cá hồng kim. Sau đó là đến loại hồ cá hình thang có miệng rộng, làm bằng kính và xi măng rất quen thuộc của những năm 1960 trở về trước. Kích thước thông thường từ 40-50 cm, có nhà làm lớn hơn, tới 60 cm. Ðặc biệt có nhà làm bể kích thước đến 1 mét và cẩn bằng chén, tô kiểu. Kiểu dáng rất cầu kỳ, có chân quỳ, hoa văn cầu kỳ, khung hồ đúc bằng cốt thép. Trên mặt nước là hòn non bộ đủ bộ cầu, chùa, ghe, ngư, tiều, canh rất tinh vi với tỷ lệ tương ứng giữa cảnh trí và thực tế. Bộ này có giá đắt, có khi đến hàng chục cây vàng... Hồ thường được đặt nơi sân vườn của các đại gia thuở trước.

Tôi đã có nhiều dịp ngồi uống trà bên cạnh hồ cá hòn non bộ này ở một ngôi nhà trên đường Nguyễn Trãi của ông Ð.V.B., một đại gia trong ngành giấy từ trước năm 1975 ở Sài Gòn. Nhiều khi chúng tôi ngồi im lặng hàng giờ bên hòn non bộ ngắm cảnh thu nhỏ của một góc vịnh Hạ Long được tạo dáng bởi một nghệ nhân thuộc loại hàng đầu trong lĩnh vực này (ông tên Ớt, làm nghề chăm sóc ở Thảo cầm viên từ trước 1975).

Nói là đàm đạo nhưng thực ra chúng tôi ngồi bên nhau ngắm xem chỉ mỗi cảnh vật thu nhỏ chưa đến 2m² này hàng chục, hàng trăm lần không biết chán. Chỉ với dáng vẻ cây liễu, cây si đứng cạnh thạch động với dòng thác đổ uốn quanh ngọn núi cổ quái xuống hồ nước đã tạo ra cảnh mênh mông của núi, hang. Vậy mà đến nay, dù đã đi qua 40 năm trong thú nuôi cá, đi rất nhiều nơi, với tôi, hòn non bộ của ông B. vẫn chưa ở đâu sánh kịp. Tiếc là ông B. đã qua đời năm 1985, gia đình sau đó qua Pháp sinh sống. Tôi đến thăm lại hồ cá xưa thì đã không còn.

Khi cá chỉ là... phụ trong hồ cá

Ngày nay, phần lớn gia chủ các căn nhà phố đều muốn trang trí một hồ cá và cảnh để tạo thêm cảnh đẹp cho ngôi nhà. Nơi thích hợp nhất là vách ngăn giữa phòng khách và phòng ăn. Bể cá thường cao từ 1,2 - 1,5m, đặt trên bệ, bên dưới và bên cạnh là tủ kệ để sách vở, ly; phía trên trang trí bằng các lọ chén cổ (hoặc giả cổ). Tất cả dụng cụ cho hồ cá như máy lọc, ánh sáng đều giấu kín hồ cảnh này (thủy cảnh).

Thường đề tài thủy cảnh là ý thích của mỗi người. Có người thích cảnh một làng quê với lũy tre, có người thích giậu cây leo, thảm cỏ, đình làng. Ðể tạo dáng cho cảnh này, phải tốn không ít công sức cho cây mọc như ý muốn. Và dĩ nhiên cũng khá hao tiền vì cây là loại cây mọc thật chậm với đủ mọi hình dáng. Thường cây sống dưới nước phải nhập khẩu. Ðể cho cây mọc như ý cần đủ ánh sáng (hồ 1,5x 0,5x 0,5m) cần 4 bóng đèn 1,2m để nuôi cây. Ngoài ra còn phải bón chất dinh dưỡng và thuốc chống rêu vì nếu rêu mọc sẽ ngăn không cho lá cây quang hợp được. Ánh sáng yếu, cây sẽ èo uột, chờ chết. Ánh sáng dư, cây mọc quá nhanh cũng rất xấu. Rồi phải cung cấp thêm thán khí cho cây bằng máy thổi CO2 vào hồ. Cá để nuôi trong hồ thủy cảnh chỉ là... phụ. Do đó chỉ nuôi được các loại thuộc dòng Tetra như cá néon, cánh buồm, hồng nhung, ngực vằn...

Kỳ công đưa biển về nhà

Cảnh biển có thể là hồ cá cảnh biển hoặc cảnh biển. Nếu chỉ có cảnh, hồ gồm các loại hải quỳ sống muôn màu sắc đòi hỏi phải có đủ: nước biển, ánh sáng nhân tạo phù hợp (điều chỉnh được độ sáng). Cao cấp hơn là bộ đèn tạo ánh sáng từ bình minh đến chập choạng chiều tàn - kể cả ánh trăng đêm theo một chu trình định sẵn trên bộ điều khiển. Nước phải giữ nhiệt độ ổn định từ 20-250C với máy “làm" lạnh nước chuyên dùng cho hồ nước biển. Bộ lọc của hồ nước biển vừa lọc các loại tạp chất độc hại vừa duy trì vi sinh nuôi hải quỳ và các loại sinh vật biển khác. Ở trước cửa bệnh việc Chợ Rẫy trước kia có một tiệm chuyên cung cấp đủ loại đồ chơi cho thú nuôi cá cảnh hoặc cảnh biển với giá chẳng rẻ chút nào. Trang bị đầy đủ cho hồ 1,5x0,7x0,7m cũng tốn từ 5.000 -7.000 USD, có khi lên đến cả 10.000 USD.

Người nuôi cá biển đầu tiên ở Sài Gòn là ông Lưu Phúc Xương. Năm 1974 ông nhập hai hồ cá khung bằng inox, một cái 1m và một cái 1,4m. Năm 1975 ông ra nước ngoài, cho một người bạn là ông Thái Dương hồ cá nhỏ để trả công chăm sóc cá. Còn cái lớn hơn, trị giá 4.000 USD về tay ông Mười Ðờn ở đường Cao Thắng. Năm 1977, ông Mười bị bệnh nặng đã nhường lại toàn bộ hồ cá cho người viết bài này. Tiếc là hiện nay hồ cũng chẳng còn.

Nguyễn Văn Lãng, SGTT, 26/8-2/9/2004