Chăn nuôi

Nuôi trùn đất tuy là một nghề mới phát triển nhưng rất hữu ích và phù hợp với điều kiện của mọi gia đình. Loài trùn đất với chức năng sống tự nhiên sẽ góp phần phân hủy rác và các chất phế thải hàng ngày trong gia đình bạn thành nguồn thức ăn mà động vật ưa thích, trùn đất có hàm lượng protein chiếm 70% khối lượng. Đây chính là nguồn thức ăn giàu đạm tại chổ cho hầu hết các con vật nuôi trong gia đình chúng ta, đồng thời cũng là nguồn cung cấp phân bón hữu cơ quí báo cho cây trồng.

Muốn nuôi trùn đất trong hộ gia đình chỉ cần 02 điều kiện sau:

- Có nguồn phân động vật tại chổ như phân gà, phân heo, phân trâu bò, phân thỏ, ... đây là nguồn rất dễ kiếm đối với những hộ nông dân, đặc biệt là những hộ kinh tế VAC, đó là thức ăn tuyệt vời của trùn đất.

- Phải có một chuồng nuôi thích hợp: Tất cả những dụng cụ đựng mà đảm bảo thoát nước, không úng ngập và chứa đựng được thì tất cả những thứ đó đều có thể làm chuồng nuôi trùn. Ví dụ như trong thùng phuy bỏ không, trong can nhựa bỏ không có thể làm chuồng nuôi trùn.

1/ Chuẩn bị chuồng nuôi:

Trên thực tế người ta nuôi trùn theo 02 dạng chuồng:

- Luống nuôi trùn:

Luống nuôi trùn có thể xây bằng gạch, trong điều kiện chưa có vốn chúng ta có thể quây mê bồ là có thể nuôi được. Luống nuối trùn rất thích hợp ở nông thôn vì có mặt bằng.

- Thùng nuôi trùn:

Tùy theo qui mô lớn nhỏ và tùy theo điều kiện tận dụng nguyên vật liệu của mỗi nơi, mà thiết kế thùng nuôi có kích thước phù hợp. Thùng nuôi trùn phải đảm bảo có thể chứa được thức ăn cho trùn và không làm thay đổi nhiệt độ của thức ăn, nước trong thức ăn khi lắng xuống phải có chổ thoát để phần thức ăn bên dưới không quá ẩm. Đóng thùng nuôi trùn phải đảm bảo kín không cho trùn bò ra ngoài, bỏ trốn khỏi nơi nuôi. Thông thường các thùng nuôi trùn làm bằng gỗ hoặc xây các bể xi măng.

Nuôi trùn trong gia đình với qui mô nhỏ, có thể làm những thùng nuôi vuông 70- 70 cm và cao 45 cm. Với kích thước này có thể nuôi được 10.000 con trùn. Các thùng có thể xếp chồng lên nhau và đặt trong nhà có mái che mưa che nắng.

Trong điều kiện chật hẹp như ở đô thị hoặc nhà cao tầng, người ta sử ta sử dụng hộp nuôi trùn. Hộp nuôi trùn phải có kích thước 50 x 35 x 20 cm. Đáy hộp có khoan nhiều lỗ thóat nước đường kính khỏang 5mm và được lót dưới chất dẽo ngăn không cho trùn bò ra ngòai. Bên trong hộp phủ giấy màu đen hoặc lá chuối để tạo ra môi trường tối. Bốn góc hộp có chân cao khỏang 5 cm để khi chồng lên nhau vẫn cò kẽ hở cho thông không khí. Dưới mỗi chồng hộp đặt một cái chậu để hứng nước từ các hộp trên chảy xuống.

2/ Dụng cụ nuôi trùn:

- Cây chĩa 6 răng: Đây là dụng cụ dùng để xới, thu họach và chăm sóc trùn, không dùng các dụng cụ khác có thể làm trùng bị thương.

- Tấm che phủ: Tấm che phủ thường làm bằng bao tải hoặc bao chiếu. Đặc điểm của trùn là ăn cạn và tối. Do đó người ta dùng tấm che phủ thường để tạo bóng tối cho bề mặt luống trùn để trùn liên tục ở bề mặt ăn thức ăn. Mặt khác cũng dùng để giữ độ ẩm cho luống trùn.

- Thùng tưới: Nếu không có thùng tưới có thể dùng tay vẫy nước qua sàn rổ.

3/ Chọn giống trùn:

Ở Việt Nam, giống và chủng lọai trùn rất phong phú. Tuy nhiên, cho đến nay các cơ sở nghiên cứu và sản xuất giống trùn phù hợp với điều kiện thời tiết khí hậu, cho năng suất cao còn rất hạn chế.

Do vậy, để có giống trùn, người chăn nuôi hãy tự lựa chọn trên chính mảnh đất của mình bằng cách cho gà vịt ăn nhiều lọai trùn khác nhau. Quan sát để tìm một vài lọai mà gà vịt thích ăn nhất để nuôi thử. Sau đó, tiến hành nuôi thử một vài lòai trên, trong điều kiện giống nhau, rồi chọn lọai nào có tốc độ phát triển nhanh nhất để nuôi gây giống.

- Trùn đất có nhiều lòai, nhưng chúng ta thường nuôi trùn quế. Trùn quế là lọai trùn phân, nghĩa là có phân thì nó sinh sản rất nhanh, dễ nuôi, cho năng suất cao và thích hợp với từng vùng nhiệt đới.

- Giun quế lại rất mau đẻ. Sau khi giao phối là 7 ngày là giun quế cho 1 lứa đẻ. Giun quế từn 3-4 lứa đẻ đầu tiên, sau đó thì 7 ngày cho 1 lứa đẻ.

- Giun quế là lòai động vật lưỡng tính  sốmg tại chỗ, nghĩa là 2 yếu tố đực và cái có trên cùng một cá thể. Cho nên sau khi giao phối thì cả hai cá thể đều đẻ, có thể nói về việc tăng số lượng giun là lòai động vật sinh sản nhanh nhất.

4/ Mật độ:

Mật độ thả quyết định năng suất thu họach. Mật độ thích hợp khoảng 0,8 - 1 kg/m2, nghĩa là vào khoảng 8 ngàn đến 1 vạn cá thể/m2 mới đảm bảo được sau 30 ngày cho 1 lần thu họach với năng súat 12 - 15 kg/m2, tương đương với 120 - 150 tấn giun/ha. Nếu ta có đầy đủ nguồn thức ăn có thể rút ngắn chu kỳ thu họach là 20 ngày. Ngòai ra, giun  đất còn cần chất mùn làm nhà ở. Đất mùn có thể làm từ phân động vật và rác độn đem ủ oai, thời gian ủ từ 20 - 30 ngày. Sau khi ủ, phân có màu nâu và hết mùi, lúc đó ta xổ đống phân ra bầm nhỏ và đổ vào luống để làm nền, thường thì lớp chất mùn trên luống giun cao từ 10-15cm.

Ví dụ: Một luống giun có diện tích 2m2 cần 50% phân động vật các các lọai, cùng với 50% rác độn (không dùng những rác thải có chất độc, rác, cay, có tinh dầu).

5/ Thức ăn và cách cho ăn :

- Tất cả các loại phân như phân lợn, phân trâu bò, phân gà, phân thỏ, ... đều có thể làm thức ăn cho trùn đất. Thức ăn sử dụng cho trùn đất ở  dưới dạng tươi.

- Cách cho ăn : Khi cho ăn giở tấm phủ và bón thức ăn cho trùn. Lượng thức ăn tùy thuộc vào sức tiêu thụ của từng luống cụ thể và tùy mùa.

Vào mùa hè từ 3 - 5 ngày cho trùn ăn 01 lần, lượng thức ăn bón trên bề mặt luống dày từ 2- 3 cm, sau khi bón xong đậy bao tải lại và tưới ẩm. Chúng ta cũng có thể bón thành từng ụ, hoặc theo từng dãy dài để khi nhiệt độ trong luống tăng cao trùn có khoảng trống chui lên thở.

Đến mùa đông lượng thức ăn bón nhiều hơn, dày khoảng 5 cm và bón phủ đầy luống trùn. Thời gian cho ăn cũng thưa hơn mùa hè.

6/ Ủ phân làm thức ăn cho trùn:

- 50 kg cỏ khô hay rơm lúa, thân đậu, bã mía, mạt cưa, giấy vụn, ...

- 30 kg phân gia súc (trâu, bò, heo, ...)

- 20 kg thực vật tươi (rau, cỏ, vỏ chuối, ...)

Tổng cộng được 100 kg vật chất thô, ở giữa hố ủ cắm một thanh tre hay khúc gỗ dài từ đáy hố nhô lên khỏi mặt hố. Mỗi ngày tưới nước vừa, khi tưới lắt thanh tre nhằm mục đích cho nước ngấm đều hố ủ. Sau thời gian khoảng 03 tháng thì phân hoai, riêng rơm đã mụt sẳn thì thời gian ủ sẽ ngắn hơn.

Riêng phân tươi của gia súc ăn cỏ có thể cho ăn trực tiếp.

7/ Chăm sóc nuôi dưỡng trùn :

- Rải một lớp phân ủ hoai dày khoảng 10 cm ở đáy chuồng nuôi.

- Đổ trùn giống vào và rải một lớp mỏng thức ăn bên trên.

- Phun sương cho đất vừa ẩm, ẩm độ 60 - 70% (độ ẩm thích hợp là nắm hổn hợp thức ăn và vắt nước chảy theo kẻ tay). Phun sương 02 lần/ngày (sáng và chiều).

- Cứ 03 ngày thì cho trùn ăn một lần và giữ môi trường luôn ẩm.

- Trùn thường có tập tính sống trong môi trường tối, hễ gặp ánh sáng là trùn rút xuống. Do đó, chúng ta phải tạo môi trường tối để trùn di chuyển lên bề mặt tiếp nhận phần thức ăn cung cấp thường kỳ.

8/ Quản lý  và chống dịch hại :

Hàng ngày theo dõi luống trùn, nếu thấy kiến phải tiêu diệt ngay. Diệt kiến có thể dùng cách đơn giản là đốt những vệt kiến bò vào luống trùn, nhớ khi đốt đậy tấm phủ trùn lại, hay cho nước ngập hố trùn và kiến nổi lên mặt nước, dùng rọi đốt kiến trên mặt nước, sau đó tháo nước ra. Ngoài ra có thể dùng thuốc diệt kiến quét trên vách chuồng. Một điều cần lưu ý là luống trùn phải được che chắn hoặc bao lưới xung quanh để tránh gà, ếch nhái, rắn mối hoặc chuột ăn trùn.

Trùn ít bệnh, nó chỉ có một bệnh thường xảy ra vào mùa hè là bệnh đau bụng.

 

Web SNN&PTNT An Giang, 15/04/2005 - Trung Tâm Khuyến Nông An Giang

 

---

Nuôi giun đất  

Đã từ lâu, một số cơ quan đã tiến hành nghiên cứu và triển khai việc nuôi giun đất để tạo nguồn đạm động vật cho chăn nuôi gia súc, gia cầm, ba ba, cá, lươn. Ngoài ra, nuôi giun đất còn để tạo ra nguồn phân hữu cơ sạch cho. cây trồng và góp phần làm sạch môi trường. Giun quế (còn gọi là giun đỏ) là giống giun đất được nuôi phổ biến hiện nay. Giun quế có màu tím sẫm, dài 10-15 cm, hai đầu hơi nhọn, sinh sản nhanh, có hàm lượng đạm cao.

Ô chuồng nuôi giun được quây bằng gạch hoặc bằng gỗ ván. Có thể làm lán mái riêng để che mưa, che nắng hoặc tận dụng gian nhà sãn có để nuôi giun. Tuỳ theo lượng giun giống ban đầu mà quây ô chuồng nuôi giun rộng, hẹp khác nhau với mức 0,5 kg giun giống/m2. Chiều cao của ô chuồng ban đầu là 30-40 cm, sau đó nâng cao dần theo lượng phân cho vào nhiều lên.

Chuẩn bị nền đệm, giun giống ban đầu: Lấy 7 phần phân trâu, bò để hoại trộn đều với 3 phần rơm rạ hoặc lá cây khô (trừ lá xoan, lá lim, lá sắn có độc tố cao) chặt ngắn và ủ thành đống khoảng 7-1 0 ngày. Sau đó lấy chất này trộn lại, rải đều vào ô chuồng nuôi giun có độ dày 10-15cm. Khi chuẩn bị ô chuồng xong thì thả, rắc giun giống vào theo một đường thăng giữa ô luống đó; giun sẽ tự phân tản ra đều bề mặt. Lấy bao tải cũ hoặc chiếu cói rách đậy lên bề mặt ô chuồng giun để tạo bóng tối, rồi lấy ô roa tưới nước lên trên bề mặt sao cho chất nền đệm ở dưới được ướt đẫm đều.

Nuôi dưỡng, chăm sóc giun: Thức ăn nuôi giun là các loại phân tươi trâu, bò, lợn, dê, thỏ. Nếu sử dụng phân dê, thỏ thì phải dội nước rửa cho sạch nước tiểu trước khi cho giun ăn. Cứ 3-5 ngày lại cho giun ăn một lần bằng cách rải đều lên bề mặt ô chuồng giun một lớp phân dày 3-5 cm. Hàng ngày, cần tưới nước 1 -2 lần đảm bảo lớp phân trong ô chuồng giun luôn luôn có độ ẩm. Cần có biện pháp che đậy, rào dậu để chống chó, gà, vịt, chim, chuột, cóc, kiến... vào bới, ăn giun. Nếu có kiến thì lấy lửa đốt xông trên bề mặt, kiến sẽ bò đi hết ngay.

Thu hoạch giun: Sản lượng giun phụ thuộc vào chất lượng thức ăn và kỹ thuật chăm sóc, nuôi dưỡng; trong 4 tháng có thể thu được 3-5 kg giun/1 m2.. Sau khi thả giun giống 2 tháng thì bắt đầu thu hoạch tỉa dần. Khi thu hoạch, mở tấm che phủ ra, nhanh chóng dùng tay vơ, bốc lớp giun lẫn phân trên bề mặt bỏ vào chậu, một lúc sau giun chui xuống đáy chậu, hớt lớp phân ra còn lại giun quấn lấy nhau. Sau 5 tháng, khi lớp phân giun ở đáy ô đầy lên và lèn chặt, mật độ giun lớn lên, giun sinh sản chậm đi, thì ta có thể thu hoạch toàn bộ giun. Khi thu hoạch toàn bộ, ta xúc hót tất cả lớp phân (thức ăn giun) còn xốp ở phía trên lẫn cả giun đổ thành đống trên sân hoặc đổ vào chậu lớn. Sau 1-2 tiếng giun chui xuống dưới, hớt lọc dần lớp phân đi để làm chất đệm nuôi giun đợt tiếp; vì trong đó vẫn còn giun con và trứng giun. Lớp phân giun ở đáy ô được sử dụng để bón cây trồng.

Chế biến và sử dụng giun: Nếu nuôi gả, vịt, ngan, chim, cá... thì cho ăn sống. Nếu nuôi lợn thì nấu chín hoặc chế biến thành bột trộn với cám. Khi thu hoạch lượng giun lớn thì nên phơi khô hoặc rang khô rồi giã, nghiền thành bột, cho vào túi ni lông dự trữ ăn dán.

Nguyễn Quang Sức - Viện Chăn nuôi (báo  Nông nghiệp Việt Nam, số 202 - ngày 18/12/2001)

 

---

Nuôi và chế biến bột giun đất làm thức ăn gia súc

Giun đất có rất nhiều giống. Ở nưước ta đã phát hiện trên 100 giống, trên thế giới có đến 8000 giống giun đất. Giống nuôi phổ biến là giun quắn và giun quế.

Giun quắn ít hơn, màu tím thẫm, nhọn 2 đầu, sống ở nơi ẩm nhiều: rãnh nước, ao, trong rác.

Thức ăn giun gồm rơm rạ, bã mía, mùn cưưa... 50%, lá xanh, rau các loại, vỏ chuối... 20% và phân gia súc, gia cầm 30%. Trong đó phân trâu bò là tốt nhất. Cứ 2kg giun giống (khoảng 5000 con) tiêu thụ mỗi ngày 1-2kg phân ủ, cứ 1000 con hàng tháng ăn hết 100kg phân ủ. Trộn đều các loại nguyên liệu theo tỷ lệ 70% nưước, 30% phân rác... (cất nguyên liệu rơm rạ...) đem ủ nhưư ủ phân đống ngoài trát bùn chặt kín, nhiệt độ tăng cao, cho đến 3-4 tuần lễ. Khi nhiệt độ hạ xuống bằng nhiệt độ môi trưường thì cho giun ăn.

Trong hố hay bể nuôi giun (thể tích tùy nhu cầu mà làm to nhỏ) lót một lớp đất mùn dày 15-20cm, xong rải lớp thức ăn đã ủ lên trên dày 20-30cm.

Thường chọn chỗ đất có nhiều giun (trên mặt đất có nhiều phân giun) hớt lấy giống giun ở lớp trên mặt 2-3cm hoặc bắt các giun con. Nơi đã nuôi giun thì sàng lấy giun, đất lọt sàng còn lại có nhiều trứng giun, lấy làm giống. Hoặc mua giống giun của các cơ sở nuôi giống giun.

Thả giống giun vào hố thưường vào buổi sáng để giun chui xuống dưới lớp đất mùn, tính ra giun quăn 5000 con/m2, giun quế 10.000 con/m2. Sau khi thả giun rải lớp thức ăn đã ủ (hoặc đã rải trưước) nhưư đã nêu trên và tưới nước ngọt cho đủ độ ẩm (không tưới nước mặn, nước rác lợ mặn), nếu trời nóng quá 34-35oC nên tưưới nhiều lần để giảm nhiệt độ. Tùy lượng giun nhiều ít, hàng tuần rải thêm thức ăn ủ cho giun.

Hố hoặc bể nuôi giun phải có mái che tránh mưưa nắng. Ban đêm nên có đèn sáng, nhất là vào lúc mưưa gió để tránh giun bò đi nơi khác.

2. Thu hoạch và chế biến bột giun

Bột giun là loại thức ăn cao đạm, trên 70% (cao hơn bột cá, đậu tưương v.v...), ở một số nưước giá bột giun khá đắt.

a) Thu hoạch giun

Khi giun đã phát triển nhiều bò lên cả mặt hố thì hớt lớp đất mặt, sàng lấy giun.

Giun có thể cho gà, vịt, ngỗng ăn tươi khi thu giun, mỗi gà cho 5-7 con giun/ngày, số lưượng lớn đem làm bột giun.

b) Chế biến bột giun

- Có thể phơi hoặc rang giun cho thật khô mới giã thành bột. Rửa sạch giun, dùng cát hay cám trộn với giun khi sấy, phơi vì giun tiết ra nhiều chất nhờn. Khi giun đã khô dòn sàng cám, cát, lấy giun đem giã nhỏ rồi đóng bao để bảo quản nơi khô ráo. Bột giun bổ sung vào thức ăn gia cầm, lợn 3-5%.

c) Làm mắm giun đất

Giun trộn muối như muối mắm tép, sau vài ba tháng giun ngấu thành mắm. Cho heo ăn mắm giun hàng ngày 15-20g/con hoặc 2 ngày 1 lần 30g/con.

Nơi có điều kiện nuôi được nhiều giun, làm bột giun có thể dùng thay thế bột cá, bột thịt trong thức ăn hỗn hợp lợn, gà.

(Nguồn: Chế biến thức ăn gia súc, gia cầm, NXB Văn hóa-Dân tộc) NNVN, 8/2003