Chăn nuôi

Một số kinh nghiệm nuôi hươu sao ở Hương Sơn Hà Tĩnh  

Hươu sao là một loài động vật quý hiếm, nhung hươu là vị thuốc bổ có giá trị cao. Hươu sao đã được nuôi dưỡng từ lâu đời ở Hương Sơn - Hà Tĩnh, nó đã trở thành nghề chăn nuôi truyền thống trong nông thôn, có thu nhập khá.Nhưng vẫn chỉ dừng lại ở mức độ nhỏ lẻ, số lượng ít, tập trung ở một số gia đình  khá giả. Trong những năm gần đây khi điều kiện kinh tế của nông dân sung túc lên, nhất là từ năm 90 của thế kỷ XX thì đàn hươu đã tăng lên khá nhanh, nó đã trở thành nghề chăn nuôi  phát triển kinh tế gia đình. Đến nay, tổng số đàn hươu ở Hương Sơn đã đạt trên 1,2 ngàn con, số gia đình nuôi hươu đã tăng cao, có nhiều gia đình đã nuôi đến 10 - 30 con/hộ.

Nghề nuôi hươu sao ở Hà Tĩnh đã trải qua những bước thăng trầm, không tránh khỏi những lúc gian nan cho người nuôi do giá cả biến động thất thường nhưng đến nay đã trở về với giá trị đích thực của nó. Giá hươu giống mỗi cặp (1đực + 1 cái) khoảng 10 triệu đồng, giá nhung khoảng 3,5 triệu đồng/kg, với giá này đã tạo được sự ổn định, tạo niềm tin trong việc phát triển chăn nuôi hươu sao ở Hương Sơn nói riêng toàn quốc nói chung.

Sau đây chúng tôi xin giới thiệu một số kinh nghiệm chăn nuôi và hiệu quả kinh tế trong việc nuôi hươu sao ở một số nông hộ  Hương Sơn - Hà Tĩnh.

1. Giống là khâu quan trọng nhất quyết định sự thành công của chăn nuôi hươu:

1.1 Chọn hươu đực giống:

- Con khoẻ mạnh, lông mượt, vầng trán to, thân hình vạm vỡ, bốn chân chắc chắn đều đặn.

Chọn những con đực sinh ra từ những con bố mẹ tốt, nên chọn con lứa thứ 2 đến thứ 7, con bố có đặc điểm tốt đã có khả năng cho nhung từ 1 - 1,5 kg/năm trở lên.

1.2. Chọn hươu cái giống:

- Chọn con được sinh ra từ con mẹ đẻ ổn định hàng năm, nuôi con khoẻ không bị bệnh truyền nhiễm.

- Chọn hươu được sinh ra từ lứa thứ 2 đến thứ 7, không nên lấy các lứa sau.

- Hươu con khoẻ mạnh, lông mượt, cổ dài, đầu thanh, mông nở, các bộ phận sinh dục nổi rõ.

2. Thức ăn:

Đối với hươu sao nguồn thức ăn rất dồi dào, hơn nữa đây là loại động vật đã được thuần dưỡng từ lâu nên nhiều loài thức ăn hươu có thể ăn được, như các loại lá cây: lá cây sung, mít, giới, khoai lang, dây lạc, ngô, các loại cỏ.... và nhiều loại củ quả: củ khoai, quả chuối....Nhưng phải chú ý là các thức ăn này cần được thu hái sạch sẽ, tránh nhiễm thuốc bảo vệ thực vật, không nên cho hươu ăn lá cây bị ướt dễ đau bụng.

Ngày nay,  nông dân biết chăn nuôi theo hướng thâm canh nên đã trồng cỏ để cho hươu như: cỏ voi, cỏ ghinê, cỏ sữa... như: Ông Đoàn Đặng xóm 9 xã Sơn Thuỷ - huyện Hương Sơn nuôi 9 con, ông Đào Dũng xóm 4 xã Sơn Bằng - Hương Sơn nuôi 8 con, đã trồng 4 sào cỏ đủ cho hươu ăn quanh năm, các loại thức ăn khác như thức ăn tinh chỉ bổ sung vào mùa sinh sản, cắt lộc, nên đã  tiết kiệm được  rất nhiều chi phí  và nhân công lao động,  nâng cao hiệu quả kinh tế.

3. Phòng bệnh:

Hươu sao là loại động vật  tuy rất dễ nuôi trong nông hộ, song nó là loại thường hay gặp phải một số bệnh nguy hiểm dẫn đến giảm hiệu quả sinh con, chất lượng nhung thậm chí có thể chết, cần đề phòng cẩn thận, một số thường gặp sau:

3.1 Bệnh tụ huyết trùng:

- Triệu chứng:  Hươu sốt cao, mắt đỏ ngầu , nước mắt, nước mũi chảy ra, thở gấp, mũi khô và chướng bụng.

- Điều trị: Trong trường hợp bụng chướng to cần dùng kim thông hơi từ dạ cỏ ra ngoài, sau đó dùng các loại thuốc sau để điều trị:

+ Dùng thuốc: Peniciline + Streptomicine + trợ sức: B.complex, B­­­1, ADE, Cafein (nên mời Bác sỹ thú y điều trị)

+  Bằng thuốc nam : Thuốc nam để Hươu nhanh phục hồi sức khoẻ:

- Dùng lá mơ, diếp cá, cỏ mực giã nhỏ vắt lấy nước khoảng 0,5 lít, 50 - 70g đường glucoza, 2 -4 gói sâm dạng hoà tan,  3 - 5 gói men tiêu hoá, 15-20 gam Sunfatmagiêc (MgSO4) trộn vào đổ vào chai cho hươu uống.Tác dụng làm cho cơ thể mua phục hồi vì trong thời gian hươu bị bệnh lười thức ăn  hơn những ngày thường. ( Bài thuốc tây+ nam kết hợp nên sử dụng trong 3-4 ngày mỗi ngày 2-3 lần)

Tác dụng làm giảm nhiệt cho cơ thể đồng thời bổ sung thêm năng lượng, sau đó dùng kháng sinh để điều trị.

3. 2. Bệnh ký sinh trùng đường máu:

Bệnh thường gặp ở tất cả lứa tuổi.

- Triệu chứng: ở cả 3 thể: quá cấp tính, cấp mãn tính và mãn tính, nhưng thường gặp thể cấp tính và mãn tính.

- Điều trị:  Dùng thuốc đặc hiệu để trị bệnh Tripamidium, Azidin, Naganin, tuỳ thuộc vào thể trạng từng con và triệu chứng từng con mà chỉ định thuốc và liều lượng cụ thể. Trong thời gian bị bệnh thì chế độ chăm sóc nuôi dưỡng phải tốt hơn đồng thời dùng thêm bài thuốc nam trong 3 -5 ngày.

3.3 Bệnh sán lá gan: Khi phong trào chăn nuôi hươu phát triển dẫn đến tình trạng thiếu thức ăn cho hươu, nên  nông dân đã thường tận dụng thu hái các loại cỏ, nhất là cây cỏ nước, nguồn thức ăn này  thường là nguyên nhân dẫn đến hươu bị nhiễm bệnh giun sán.

- Triệu chứng : Hươu vẫn ăn uống bình thường bụng phình to, lông xơ xác, gầy mòn và chết.

- Điều trị : Thường dùng loại tẩy giun sán : Fasciolid, Dextin B (theo hướng dẫn của Bác sỹ thú y).

4. Bệnh ở hươu con:

Bệnh thường gặp là bệnh viêm phổi:

a/ Nguyên nhân: Hươu con sinh ra gặp điều kiện bất lợi về thời tiết: nắng nóng, gió lạnh lùa vào chuồng. Do xông khói nhiều dẫn đến chuồng thiếu O xy, do vi khuẩn đường hô hấp.

- Triệu chứng: Thở mạnh ép cả hai cơ bụng, đứng dạng hai chân để thở.

 Khô mũi, chảy nước mắt, nước mũi. Hươu bỏ bú, lười ăn

- Điều trị :

+ Tiêm trợ sức: -Vitamin các loại

     - Kanamycin

     - Steptomycin

     - Penicylin.

+ Theo kiến nghị của người nông dân nên dùng bài thuốc nam cho hươu con từ 1-30 ngày tuổi. Thuốc nam: Lá mơ, lá diếp cá, cây cỏ mực giã nhỏ vắt lấy 30 - 50 ml, trộn thêm đường glucoza + sâm gói + men tiêu hoá, có thể dùng thêm sữa tươi Vinamilk (loại nguyên kem) Ngoài ra có thể  cho uống 8 - 10 lần/ngày (cả ngày và đêm) trộn với thuốc nam trên khoảng 10 - 20ml.

Sau mỗi lần cho hươu con ăn thì đồng thời phải vệ sinh cho nó bằng cách vuốt nhẹ vào hậu môn và bộ phận sinh dục để hươu con phóng uế ra ngoài sau đó dùng tay ấn đẩy sạch.

- Chuồng trại:  Hươu sao rất nhút nhát, thính giác và thị giác rất tốt, thích sinh hoạt bầy đàn thể hiện tính hoang dã. Vậy, trong chăn nuôi thường nên nuôi có từ 2 con trở lên. Thích yên tỉnh, kín đáo, tránh ồn ào, để nghỉ ngơi. Có thể nuôi hươu theo trang trại có chuồng kiên cố và có vườn cây để hươu vận động, nghỉ ngơi dưới tán cây.

Nên xây dựng chuồng kiên cố, nơi thoáng mát, nhưng không gần nơi đông người qua lại tránh gây hoảng hốt bỏ chạy khi có tiếng động.

Quy mô mỗi gia đình nên nuôi khoảng 10 con để hợp lý trong chăm sóc và nuôi dưỡng, đồng thời đạt hiệu quả kinh tế cao.

5.Hiệu quả kinh tế tính ở mức trung bình 8 con/hộ để tham khảo

Thông thường nhân dân nuôi hươu theo từng cặp đực và cái để có thu nhập ổn định từ nhung hay từ con giống. Qua tìm hiểu chúng tôi tính toán hiệu quả kinh tế để tham khảo như sau với mức nuôi trung bình 8 con (4 đực + 4 cái):

- Bán con giống 4 con x 5.000.000 đ = 20.000.000 đ

- Bán nhung: 4 cặp x 1 kg/ cặp x 3.500.000 đ  = 14.000.000 đ

Như vậy mỗi năm gia đình có thể thu hoạch được  34 triệu đồng , trong khi đó chi phí chăn nuôi thấp chủ yếu là công nhàn rỗi và các thức ăn tận thu từ sản xuất nông nghiệp .

Quốc Triển và Trường Sơn -Trung tâm Khuyến nông Hà Tĩnh, Viện Chăn nuôi, 6/2013

Chăm sóc hươu đực giống và lấy nhung

Hươu đực dùng phối giống (gọi là hươu đực giống) và lấy nhung cần có chế độ chăm sóc đặc biệt, khẩu phần thức ăn không chỉ đáp ứng cho hươu sinh trưởng phát triển bình thường nhằm thu hoạch nhung, mà còn để hoàn bù và tái tạo khả năng phối giống cho hươu đực.

Chế độ dinh dưỡng

Hươu đực giống cần cho ăn theo đúng khẩu phần thức ăn đã chỉ định, trong đó các thành phần chất đạm, chất khoáng, vitamin A, D, E là hết sức chú ý. Cụ thể thành phần và lượng thức ăn hàng ngày cho hươu đực giống như sau: 15- 20kg thức ăn xanh, 0,5kg thức ăn tinh, 0,5kg thức ăn giàu đạm, 10g premix khoáng, 10g premix vitamin và 10- 15g muối ăn. Trong mùa phối giống, mỗi tuần cho ăn thêm 2- 3 quả trứng gà (không dùng trứng vịt); sau mỗi lần phối giống cho ăn thêm 3- 5 quả trứng gà.

Chăm sóc hươu đực phối giống

Tuổi phối giống tốt của hươu đực là 5- 9 tuổi. Ngoại hình con đực giống tốt là có hai tinh hoàn to và đều, gốc sừng to mập, đường kính sừng chỗ lớn nhất đạt 3cm, khoẻ mạnh, không bệnh tật.

Mỗi hươu đực giống chỉ cho phối giống 8- 10 hươu cái trong một năm. Thời gian phối giống (mùa phối giống) trong năm của hươu từ 15 - 4 đến 15 - 9. Sau mỗi lần giao phối, cho hươu đực nghỉ ít nhất 10 ngày để có điều kiện hồi phục sức khoẻ.

Mùa không phối giống, mùa hè cần tắm chải sạch sẽ cho hươu, chuồng trại thoáng mát; mùa đông che chắn gió giữ ấm chuồng cho hươu, làm độn chuồng cho hươu nằm. Diện tích phù hợp cho hươu đực giống 8- 10m2/con.

Kỹ thuật phối giống

Do hươu đực giống và hươu cái được nuôi tại các hộ dân xa nhau, hươu đực và cái lạ nhau, khi phối giống đôi khi cũng gặp những trục trặc đáng tiếc. Theo kinh nghiệm các hộ nuôi hươu sinh sản cho biết, hươu cái cứ khoảng 20 ngày động dục một lần, thời gian động dục kéo dài từ 1- 3 ngày, vì vậy xác định thời điểm động dục của hươu cái không khó khăn. Trước động dục khoảng 10 ngày, tiến hành mang hươu cái cần phối giống thả vào chuồng bên cạnh chuồng hươu đực giống. Chăm sóc cả hai con cho đến ngày hươu cái động đực và đạt đỉnh điểm hưng phấn (chính là thời điểm rụng trứng), mở cửa chuồng, hươu đực sẽ sang chuồng hươu cái giao phối. Việc làm này mang lại tỷ lệ thụ thai rất cao. Sau khi giao phối, cần bồi dưỡng chu đáo hươu đực giống.

Sau khi giao phối, nếu con cái đi tiểu ra nước vàng hoặc trắng đục, nằm rặn, con đực bỏ đi nơi khác (đã thoả mãn), chắc chắn hươu cái sẽ thụ thai, song nếu con đực và cái đánh lộn nhau thì tỷ lệ thụ thai sẽ rất thấp, cần nhanh chóng nhốt riêng.

Kỹ thuật cắt nhung hươu đực

Nuôi hươu đực không chỉ để phối giống mà còn để lấy nhung. Cần cắt nhung đúng kỹ thuật thì hươu mới mau chóng hồi phục để phối giống. Để cắt nhung đảm bảo, trước hết cần thực hiện vết cắt ở vị trí cách chân đế nhung 1cm, dụng cụ cắt phải thật sắc, thao tác cắt nhanh, dứt khoát, khi gần đứt cắt hơi chậm lại một chút để tránh làm xước nhung, sau đó tiến hành cầm máu nhanh cho chân đế nhung. Có hai bài thuốc rất tốt để cầm máu chân đế nhung sau khi cắt.

Bài 1: Mực Tàu (mực Trung Quốc), than củi nghiền mịn, nước đun sôi để nguội, pha thành dung dịch sền sệt. Sau khi cắt nhung xong đắp vào ngay vết cắt, sau đó bọc gạc sạch, dùng tay nắm yên lấy vết đắp trong 3- 5 phút là máu cầm. Đắp xong bên này tiến hành cắt bên kia.

Bài 2: Than lá chuối khô sạch bóp mịn, trộn với dầu lạc thành dạng sền sệt đắp vào vết cắt, sau đó nắm lấy đế sừng 3- 5 phút, vết cắt cũng nhanh chóng cầm máu.

Khi vết cắt thực sự cầm máu, dùng gạc băng và buộc vết cắt lại bằng dây vải sạch. Sau khi cắt nhung hươu, các hoạt động xung quanh chuồng hươu phải nhẹ nhàng, tuyệt đối không để người lạ đi vào chuồng hươu làm hươu hoảng sợ húc lung tung, đập vỡ vết thương ảnh hưởng đến vết cắt và gây khó khăn cho việc làm lành vết cắt, ảnh hưởng xấu đến độ lớn của nhung hươu sau này.

NTNN-02/12/2004