Giới thiệu Kỹ thuật và Sản phẩm

Chăn nuôi

Giới thiệu về trùn quế:

Trùn quế có tên khoa học là Perionyx excavatus, chi Pheretima, họ Megascocidae (họ cự dẫn), ngành ruột khoang. Chúng thuộc nhóm trùn ăn phân, thường sống trong môi trường có nhiều chất hữu cơ đang phân hủy, trong tự nhiên ít tồn tại với phần thể lớn và không có khả năng cải tạo đất trực tiếp như một số loài trùn địa phương sống trong đất.

Trùn quế là một trong những giống trùn đã được thuần háo, nhập nội và đưa vào nuôi công nghiệp với các quy mô vừa và nhỏ. Đây là loài trùn mắn đẻ, xuất hiện rải rác ở vùng nhiệt đới, dễ bắt bằng tay, vì vậy rất dễ thu hoạch. Chúng được sử dụng rộng rãi trong việc chuyển hóa chất thảm ở Philippines, Australia và một số nước khác (Gurrero, 1983; Edwards, 1995).

Kích thước Trùn quế trưởng thành từ 10 – 15 cm, nước chiếm khoảng 80 – 85%, chất khô khoảng 15 – 20%. Hàm lượng các chất (tính trên trọng lượng chất khô) như sau: Protein: 68 –70%, Lipid: 7 – 8%, chất đường: 12 –14 %, tro 11 – 12%.

Do có hàm lượng Protein cao nên Trùn quế được xem là nguồn dinh dưỡng bổ sung quý giá cho các loại gia súc, gia cầm, thủy hải sản… Ngoài ra, Trùn quế còn được trong y học, công nghệ chế biến thức ăn gia súc…

Phân trùn là loại phân hữu cơ sinh học có hàm lượng dinh dưỡng cao, thích hợp cho nhiều loại cây trồng, không gây ra tình trạng “sốc” phân, yêu cầu trữ dễ dàng, đặc biệt thích hợp cho các loại hoa kiểng, làm giá thể vườn ươm và là nguồn phân thích hợp cho việc sản xuất rau sạch.

B.     Đặc tính sinh học của Trùn quế:

Trùn quế có kích thước tương đối nhỏ, độ dài vào khoảng 10 –15 cm, thân hơi dẹt, bề ngang của con trưởng thành có thể đạt 0,1 – 0,2 cm, có màu từ đỏ đến màu mận chín (tùy theo tuổi), màu nhạt dần về phía bụng, hai đầu hơi nhọn. Cơ thể trùn có hình thon dài nối với nhau bởi nhiều đốt, trên mỗi đốt có một vành tơ. Khi di chuyển, các đốt co duỗi kết hợp các lông tơ phía bên dưới các đốt bám vào cơ chất đẩy cơ thể di chuyển một cách dễ dàng.

Trùn quế hô hấp qua da, chúng có khả năng hấp thu Oxy và thải CO2 trong môi trường nước, điều này giúp cho chúng có khả năng sống trong nước nhiều lần, thậm chí trong nhiều tháng.

Hệ thống bài tiết bao gồm một cặp thận ở mỗi đốt. các cơ quan này bảo đảm cho việc bài tiết các chất thải chứa đạm dưới dạng Amoniac và Urer. Trùn quế nuốt thức ăn bằng môi ở lỗ miệng, lượng thức ăn mỗi ngày được nhiều nhà khoa học ghi nhận là tương đương với trọng lượng cơ thể của nó. Sau khi qua hệ thống tiêu hóa với nhiều vi sinh vật cộng sinh, chúng thải ra phân (Vermicas) ra ngoài rất giàu dinh dưỡng (hệ số chuyển hóa ở đây vào khoảng 0.7), những vi sinh vật cộng sinh có ích trong hệ thống tiêu hóa này theo phân ra khỏi cơ thể trùn nhưng vẫn còn hoạt động ở “màng dinh dưỡng” trong một thời gian dài. Đây là một trong những nguyên nhân làm cho phân trùn có hàm lượng dinh dưỡng cao và có hiệu quả cải tạo đất tốt hơn dạng phân hữu cơ phân hủy bình thường trong tự nhiên.

C.     Đặc tính sinh lý của Trùn quế:

Trùn quế rất nhạy cảm, chúng phản ứng mạnh với ánh sáng, nhiệt độ và biên độ nhiệt cao, độ mặn và điều kiện khô hạn. Nhiệt độ thích hợp nhất với Trùn quế nằm trong khoảng từ 20 – 30oC, ở nhiệt độ khoảng 30oC và độ ẩm thích hợp, chúng sinh trưởng và sinh sản rất nhanh. Ở nhiệt độ quá thtấp, chúng sẽ ngừng hoạt động và có thể chết; hoặc khi nhiệt độ của luống nuôi lên quá cao cũng bỏ đi  hoặc chết. Chúng có thể chết khi điều kiện khô và nhiều ánh sáng nhưng chúng lại có thể tồn tại trong môi trường nước có thổi Oxy.

Trùn quế quế rất thích sống trong môi trường ẩm ướt và có độ pH ổn định. Qua các thí nghiệm thực hiện, chúng tôi nhận thấy chúng thích hợp nhất vào khaỏng 7.0 – 7.5, nhưng chúng có khả năng chịu đựng được phổ pH khá rộng, từ 4 – 9, nếu pH quá thấp, chúng sẽ bỏ đi.

Trùn quế thích nghi với phổ thức ăn khá rộng, chúng ăn bất kỳ chất thải hữu cơ nào có thể phân hủy trong tự nhiên (rác đang phân hủy, phân gia súc, gia cầm…). Tuy nhiên, những thức ăn có hàm lượng dinh dưỡng cao se hấp dẫn chúng hơn, giúp cho chúng sinh trưởng và sinh sản tốt hơn.

Trong tự nhiên, Trùn quế thích sống nơi ẩm thấp, gần cống rãnh, hoặc nơi có nhiều chất hữu cơ dễ phân hủy và thốI rữa như trong các đống phân động vật, các đống rác hoai mục. chúng rất ít hiện diện trên các đồng ruộng canh tác dù nơi đây có nhiều chất thải hữu cơ, có lẽ vì tỷ lệ C/N của những chất thải này thường  cao, không hấp dẫn và không đảm bảo đềiu kiệm ẩm độ  thường xuyên.

D.    Sự sinh sản và phát triển:

Trùn quế sinh sản rất nhanh trong điều kiện khí hậu nhiệt đới tương đối ổn định và có độ ẩm cao như điều kiện của khu vực phía Nam. Theo nhiều tài liệu, từ một cặp  ban đầu trong điều kiện sống thích hợp có thể tạo ra từ 1.000 –1.500 cá thể trong một năm.

Trùn quế là sinh vật lưỡng tính, chúng có đai và các lỗ sinh dục nằm ở phía đầu của cơ thể, có thể giao phối chéo với nhau để hình thành kén ở mỗi con, kén được hình thành ở đai sinh dục, trong mỗi kén mang từ 1 – 20 trứng, kén Trùn di chuyển dần về phía đầu và hơi ra đất. Kén áo hình dạng thon dài, hai đẩu túm nhọn lại gần giống như hạt bông cỏ, ban đầu có màu trắng đục, sau chuyển sanh xanh nhạt rồi vàng nhạt. Mỗi kén có thể nở từ 2 – 10 con.

Khi mới nở, con nhỏ như đầu kim có màu trắng, dài khoảng 2 – 3mm, sau 5 – 7 ngày cơ thể chúng sẽ chuyển dần sang màu đỏ và bắt đầu xuất hiện một vằn đỏ thẫm trên lưng. Khoảng từ 15 –30 ngày sau, chúng trưởng thành và bắt đầu xuất hiện đai sinh dục (theo Arellano, 1997); từ lúc này chúng bắt đầu có khả năng bắt cặp và sinh sản. Con trưởng thành khỏe mạnh có màu mận chín và có sắc ánh kim trên cơ thể.

E.     Các mô hình nuôi Trùn quế:

Hiện nay, tên thế giới có nhiều mô hình nuôi Trùn quế: từ đơn giản như nuôi trong khay, chậu trên một diện tích nhỏ, đến nuôi trên đồng ruộng (có hoặc không có mái che), hay nuôi trong những nhà nuôi kiên cố… nhưng nhìn chung, các mô hình này đều phải đảm bảo được những yêu cầu kỹ thuật phù hợp với đặc điểm sinh lý của con Trùn. Ở đây, chúng tôi xin đề xuất một mô hình nuôi thích hợp với quy mô nhỏ trong từng hộ gia đình, quy mô bán công nghiệp và giới thiệu một số nét về quy mô nuôi công nghiệp hiện đại.

1.      Nuôi trong khay chậu:

Áp dụng cho những hộ gia đình không có đất sản xuất hoặc muốn tận dụng tối đa các diện tích trống có thể sử dụng được, mô hình này có thể sử dụng các dụng cụ đơn giản và rẻ tiền như các thùng gỗ, thau chậu, thùng xô… Các thùng gỗ chỉ nên có kích thước vừa phải (vào khoảng 0,2 – 0,4 m2 với chiều cao khoảng 0,3m). Các dụng cụ này nên được đặt trên những cái khung nhiều tầng để dễ chăm sóc và tận dụng được không gian.

Các dụng cụ nuôi nên được che mưa gió, đặt nơi có ánh sáng hạn chế càng tốt. Chúng phải được lỗ thoát nước, những lỗ này cần được chặn lại bằng  bông gòn, lưới… để không bị thất thoát  nước con giống. Do tính ưu tối nên trên mặt của dụng cụ cần được kiểm tra thường xuyên.

Mô hình nuôi này có ưu điểm là dễ thực hiện, có thể sử dụng lao động phụ trong gia đình hoặc tận dụng thời gian rãnh rỗi. Công tác chăm sóc cũng thuận tiện vì dễ quan sát và gọn nhẹ. Tuy nhiên, nó có nhược điểm là tốn nhiều thời gian hơn các mô hình khác, số lượng sản phẩm có giới hạn, việc chăm sóc cho Trùn phải được chú ý cẩn thận hơn.

2.      Nuôi trên đồng ruộng có mái che:

Thích hợp cho quy mô gia đình vừa phải hoặc mở rộng, thích hợp cho những vườn cây ăn quả, cây công nghiệp lâu năm có bóng râm vừa phải.

Các luống nuôi có thể đạt độ ẩm trong đất hoặc làm bằng các vật liệu nhẹ như bạt không thấm nước, gỗ…, có bề ngang từ 1 – 2m, độ sâu (hoặc cao) khoảng 30 – 40 cm, bảo đảm thoát nước được nước và thông thoáng. Mái che nên làm ở dạng cơ động để  dễ di chuyển, thay đổi trong những thời tiết khác nhau. Độ dày chất nền  ban đầu và thức ăn nên được bổ sung hàng tuần. Luống nuôi cần được che phủ để giữ ẩm, kích thích hoạt động của Trùn và chóng các thiên địch.

3.      Nuôi trên đồng ruộng không có mái che:

Đây là phương pháp nuôi truyền thống ở các nước đã phát triển công nghệ nuôi Trùn như Mỹ, Úc.. và có thể thực hiện ở quy mô lớn. Luống nuôi có thể nổi hoặc âm trong mặt đất, bề ngang khoảng 1 – 2m, chiều dài thường không giới hạn mà tùy theo diện tích nuôi. Với phương pháp này, người nuôi không phải làm lán trại, có thể sử dụng các trang thiết bị cơ giới để chăm sóc và thu hoạch sản phẩm. Nếu cho lượng thức ăn ban đầu ít và bổ sung hàng tuần thì việc thu hoạch cũng khá dễ dàng. Tuy  nhiên, phương pháp nuôi này bị tác động mạnh bởi  các yếu tố thời tiết, có thể gây tổn hại đến Trùn và cần một diện tích tương đối lớn,

4.      Nuôi trong nhà với quy mô công nghiệp và bán công nghiệp:

Là dạng Cải tiến và mở rộng của luống nuôi có mái che trên đồng ruộng và nuôi trong thau chậu. Các khung (bồn) nuôi có thể được xây dựng kiên cố trên mặt đất có kích thước rộng hơn hoặc được sắp thành nhiều tầng. Việc chăm sóc có thể thực hiện bằng tay hoặc các hệ thống tự động tùy theo quy mô. Phương pháp này có nhiều ưu điểm là chủ động được điều kiện nuôi. Chăm sóc tốt, nuôi theo quy mô lớn nhưng chi phí xây dựng cơ bản và trang thiết bị cao. Hiện nay, quy mô nuôi công nghiệp vớI những trang thiết bị hiện đại được áp dụng khá phổ biến ở các nước phát triển như Mỹ, Úc, Canada.

F.      Yêu cầu kỹ thuật của việc nuôi trùn:

Để nuôi trùn quế đạt hiệu quả, cần chú ý một số vấn đề sau:

Về người nuôi:

-   Nắm bắt được một số đặc tính sinh lý, sinh thái cơ bản của con Trùn.

-   Có kiến thức tối thiểu về các loại chất thải hữu cơ dùng làm thức ăn cho Trùn.

Về luống trại nuôi:

Luống hoặc trại nuôi phải đặt nơi thoáng mát, không bị ngập úng và không nên bị ánh sáng chiếu trực tiếp, có nguồn nước tưới thường xuyên, trung tính và sạch; cần thoát nhiệt, thoát nước tốt. Bảo đảm các điều kiện về nhiệt độ và độ ẩm. Nên có biện pháp ngăn ngừa các thiên địch (kiến, cóc, nhái..)

Về chất nền:

Chất nền có cơ cấu xốp, kết cấu tương đối thô, có khả năng giữ ẩm tốt, không gây phản ứng nhiệt, pH không nằm, ngoài phổ chịu đựng của Trùn, có thể là môi trường sống tạm của Trùn khi gặp điều kiện bất lợi.

Về thức ăn:

Thức ăn là chất thải hữu cơ ở dạng đang phân hủy, không nên có hàm lượng muối và amoniac quá cao, chủng loại tương đối đa dạng nhưng thích hợp nhất là những chất liệu có tỷ lệ C/N vào khoảng 10:1 như phân gia súc, các chất liệu phân hủy thô của ruồi lính đen hấp dẫn Trùn hơn là các loại phân khô hoặc đã qua giai đoạn ủ.

Khi cho ăn, có thể bố trí thức ăn thành những luống nhỏ xen kẽ nhau hoặc đổ thành từng cụm. Lượng thức ăn tùy thuộc vào mật số Trùn hiện có, để có nguồn phân chuyển hóa tương đối hoàn toàn nên chú ý đến thời gian bổ sung thức ăn.

Về độ ẩm:

Nên chú ý tưới giữ ẩm ngay từ khi mới thả giống vì Trùn đã bị sốc khi di chuyển, hàng ngày kiểm tra độ ẩm và tưới bổ sung, tốt nhất là tưới nhiều lần trong ngày khi trời nóng, lượng nước cho mỗi lần tưới ít. Nếu sử dụng chất nền có kết cấu hạt xốp và to thì độ ẩm có thể duy trì ở mức cao và ngược lại.

Trong điều kiện khô nóng cũng nên duy trì ẩm độ cao. Nước tưới nên có pH trung tính, không nhiễm mặn hoặc phèn.

Thu hoạch:

Tùy theo mục đích mà có những phương pháp thu hoạch khác nhau. Ở đây, chúng tôi tạm đề nghị 02 phương pháp thu hoạch sau:

- Phương pháp thu hoạch tươi bằng cách dẫn dụ: Nhằm thu được nguồn giống mà không làm cho chúng bị sốc và thu phân Trùn. Trước khi thu hoạch khoảng một tuần, cho một tấn lưới vào khoảng giống mới đã dọn ở giữa luống (hoặc trên bề mặt luống) có chứa thức ăn mới đã được bổ sung nước ở mức bão hòa, không tưới trên phần phân chũ ở hai bên. Thức ăn tươi và ẩm độ sẽ hấp dẫn Trùn và chúng sẽ tập trung cao độ ở đây. Để thu được trên 90% con giống, nên thực hiện động tác này 2 lần.

- Phương pháp thu hoạch khô: thu hoạch Trùn thịt làm thức ăn gia súc và thu tưới giữ ẩm, nên xới xáo nhiều lần giúp bốc thoát hơi nước. Khi nhận thấy hạt phân tương đối rờI rạc, dùng cào gom phân vào giữa, con trùn có khuynh hướng chui xuống, cuộn tròn dưới lớp đáy của luống. Hốt lớp phân bên trên và tiếp tục gom phân lại. Thực hiện thao tác này sẽ tách riêng được phân và trùn.

Nguồn: Sở KH & CN Vĩnh Long

 

Kỹ thuật nuôi trùn Quế (Perionyx - Excavatus)

 

I. Sinh học trùn quế

- Trùn Quế là sinh vật lưỡng tính ( có cả cơ quan sinh dục đực và cái)

- Quá trình bắt cặp: Hai trùn Quế bám vào nhau theo chiều ngược lại để mỗi con nhận được tinh trùn của con kia. việc thụ tinh xảy ra ở đai sinh dục và đai hình thành kén có dạng quả lê.

- Sau 14 - 21 ngày, mỗi kén nở cho 10 - 20 trùn con. trùn con màu trắng, sau 5 - 6 ngày có màu hồng và đỏ dần.

Trưởng thành (0,8 - 1,2g/con) → sinh đẻ con(20 ngày) → Kén (12-18 ngày)

Ấp trứng (2 - 3 tuần) →  Trùn con (5mg/con).

Từ trưởng thành đến ra trùn con là khoảng 4 - 6 tuần

- Nhiệt độ thích hợp: 25- 30 độ C

- Độ ẩm thích hợp: 75 - 80 % ( để nhận biết độ ẩm 80%, dùng tay nắm sinh khối bóp nhẹ và buông sinh khối ra, nước còn dính tay là vừa, nếu bóp nhẹ sinh khối nước rỉ ra kẻ tay là độ ẩm bảo hòa trùn sẽ nở ít)

- Trùn hô hấp qua da

- Trùn chịu được độ pH = 4 đến 8. Tốt nhất là pH = 6.5

- Trùn sợ ánh sáng, tiếng động, hóa chất bảo vệ thực vật, muối, vôi

- Trùn Quế thường không có bệnh chúng chỉ ăn ít do môi trường sống quá chua (pH thấp). Giải quyết trường hợp này, dùng bột CaCo3 (vôi), pha ra nước loãng đổ vào sinh khối.

- Kẻ thù tự nhiên của trùn bao gồm họ hàng nhà chuột, côn trùng (kiến, gián, ruồi) nhện, rắn, rết, cóc, ếch, nhái, chim và các giống gia cầm (gà , vịt) bọ gọng kềm...

- Trùn Quế có thể sống trong nước từ 10 - 30 ngày

- Trùn Quế thịt mềm, màu sắc đẹp hàm lượng đạm cao (60-70% chất khô) thích hợp cho chăn nuôi tôm cá gia cầm. 

II. Cách nuôi và chăm sóc

A. Vật liệu

- Dụng cụ chứa giai đoạn nhân đàn là:  thúng giạ, cần xé, thau nhựa. Phải đảm bảo không làm thay đổi độ ẩm của sinh khối, không để trùn bò đi.

- Thức ăn của trùn: Công thức tốt nhất 60% chất xơ và 40% chất đạm. Chất đạm, từ  phân trâu bò, phân dê, phân thỏ, có thể hoai hoặc tươi. Phân heo, gà vịt cần phải hoai và độn thêm 50% rơm hoai.

- Mùn cưa lót nền ( trừ mạt cưa bạch đàn có mùi cay).

- Găng tay.

- Bạt nylon dùng để làm bồn, thu hoạch trùn.

- Chiếu đệm che bớt ánh sáng trên mặt bồn.

- Mái che bồn trùn tốt nhất là lợp bằng lá.

B. Cách nhân đàn (gây giống, ban đầu)

Nhân đàn trùn qua 3 giai đoạn:

1/ Giai đoạn thúng thau chậu: (có diện tích mặt bằng nhỏ)

- Dùng thúng giạ, thau chậu; lót ở dưới đáy 1 lớp lưới (loại lưới phơi lúa).

- Rải 1 lớp mạt cưa, dày 3cm.

- Rải 1 lớp phân hoai, dày 3cm.

- Rải trùn giống với sinh khối.

- Tưới nhẹ nước và đậy hở, bằng bao, đệm.

- Sau 2 ngày bốc trùn lên thấy trùn hoạt động bình thường ta bắt đầu cho trùn ăn, lớp phân hoai cho ăn dày tối đa 3 -  5 cm.

Sau khi trùn ăn hết phân ta cứ lần lượt cho ăn với lớp phân dày 3cm cho đến khi đầu thúng, thau, chậu.

2/ Giai đoạn bồn (2m2)

Ta dùng bạt nylon làm bồn diện tích 2m2 , cao 50 - 60cm, đáy bồn nghiêng về 1 bên, để lỗ thoát nước, dùng lưới lót lại nơi có lỗ thoát nước.

- Rải 1 lớp mạt cưa đều nằm ở đáy bồn dày 3cm.

- Rải 1 lớp phân bò hoai hoặc tưới dày 3cm lên lớp mạt cưa.

- Rải đều thúng trùn với sinh khối ra đều bồn 2m2, tưới ẩm.

Sau 2 - 3 ngày cho trùn ăn phân nửa diện tích bồn 2m2, lớp thức ăn dày 3cm (khi cho ăn, bên nào thì đậy bên đó bằng chiếu đệm). Khi trùn ăn hết phân ta cho trùn ăn phần diện tích còn lại của bồn đến khi dầy bồn 2m2

3/ Giai đoạn bồn (20m2)

Ta làm bồn 20m2 bằng bạt nylon có mái che bằng lá, hình thức và cách cho ăn, chăm sóc như bồn 2m2

C. Thu hoạch trùn:

Muốn thu hoạch trùn ta phải biết cách, tính số lượng trùn trong bồn.

- Vì trùn ăn phân hữu cơ bằng trọng lượng trùn trên ngày (trùn nặng 1 kg mỗi ngày trùn ăn 1g phân)

Trọng lượng phân / Số ngày trùn ăn = Trọng lượng trùn trong bồn

Thí dụ:  500kg phân/100kg trùn = 5 ngày

Có 2 cách thu hoạch trùn

1/ Cách dẫn dụ: (cách công nghiệp)

Khi bồn trùn đầy, ta vun tất cả lượng sinh khối về 1 bên bồn, chừa 1 khoảng trống 20cm, rải thức ăn trong khoảng trống 20cm, dày 3cm; đậy bồn trùn với lớp thức ăn mới, tưới ẩm lớp thức ăn từ 7 - 10 ngày trùn sẽ gom về bên lớp thức ăn mới, ta sẽ dễ dàng thu hoạch.

2/ Thu hoạch dần: ( phương pháp gạt)

- Trải tấm bạt nylon ngoài nắng

- Đổ sinh khối bằng cách vun đống hình tháp. Trùn gom lại, ta thu hoạch, phần sinh khối phân còn lại cho trở vào bồn ta tiếp tục nở ra (do còn kén và trùn còn trong phân tiếp tục sản xuất).

D/ Chăm sóc trùn:

- Cần bao lưới, hoặc che chắn kỹ bồn nuôi. Ngoài việc giữ đủ ẩm tốt còn tránh chuột bọ làm tổ hay kiến gián xâm nhập.

- Thường xuyên dọn dẹp sách bồn bắt bọ gọng kềm.

- Tưới đủ ẩm hằng ngày kiến sẽ không vào bồn qua vách bồn từ có dùng thuốc Fendona (1gói/lít nước) tha vào vách bồn sẽ hạn chế được kiến.

- Trùn hô hấp qua da, thỉnh thoảng xới xáo bồn, dễ thoáng khí giúp trùn phát triển tốt.

- Lưu ý độ ẩm tốt, nhiệt độ tốt trùn phát triển tốt.

Nguồn: Trung Tâm Khuyến Nông An Giang