Nuôi tôm trên cát - một tiềm năng mới trong nuôi trồng thủy sản (NTTS). Tuy nhiên, để NTTS trên vùng cát phát triển theo hướng bền vững, cần sớm quy hoạch các vùng nuôi tôm... Nếu không, thảm hoạ sẽ khôn lường...

Theo khảo sát sơ bộ và số liệu thu thập được của Bộ Thuỷ sản, các tỉnh ven biển miền Trung (từ Hà Tĩnh đến Ninh Thuận) có chiều dài bờ biển 930 km, hầu hết khu vực bãi ngang thuộc cao triều và trên triều đều có các dải cát, cồn cát với chiều dài chạy dọc theo bờ biển hàng trăm km, chỗ rộng nhất hàng cây số, diện tích toàn vùng ước tính hiện có khoảng 100.000 ha. Trong đó tập trung nhiều ở Quảng Bình 39.000 ha, Phú Yên 14.000 ha, Quảng Trị 13.000 ha, Quảng Ngãi 10.000 ha. Tiềm năng này đến năm 1999, mới được đánh thức. Lần đầu tiên người NTTS biết đến một mô hình nuôi tôm trên cát tại tỉnh Ninh Thuận. Một năm sau đó, Viện Kinh tế và Quy hoạch thuỷ sản vào cuộc và đánh dấu sự thành công bằng thí nghiệm nuôi tôm sú trên cát bằng các vật liệu chống thấm. Phong trào nuôi tôm sú trên cát khởi động trên toàn vùng từ đó... Tuy nhiên, cho đến đầu năm 2003, số liệu thống kê cho thấy cũng chỉ mới có khoảng gần 6.000 ha đã và đang đưa vào NTTS. Trong đó chủ yếu là nuôi tôm sú. Nuôi công nghiệp tập trung xuất hiện nổi bật có dự án tại Cẩm Xuyên, Thạch Hà (Hà Tĩnh), quy mô 2.000 ha; và ở huyện Lệ Thuỷ (Quảng Bình), quy mô 2.800 ha của tập đoàn American Technologies Inc (ATI), đang còn trong giai đoạn đầu tư. Nuôi quy mô ở hộ gia đình cho đến nay hầu như địa phương nào cũng có, nhưng tập trung nhiều ở các tỉnh Phú Yên 250 ha, Ninh Thuận 200 ha, Quảng Ngãi 60 ha. Năng suất nuôi bình quân dao động từ 3 tấn – 6 tấn/ha/vụ (Quảng Trị, Thừa Thiên Huế), Ninh Thuận là tỉnh có NS nuôi bình quân đạt cao nhất, có nơi đạt đến 10 tấn/ha/vụ.. Các bãi cát và cồn cát ven biển trong khu vực đã chứng tỏ ít chịu ảnh hưởng của lũ lụt nên có thể nuôi được quanh năm (bắt đầu thả vụ 1 từ tháng 2 – 4 đến tháng 6 – 8; vụ 2 từ tháng 6 – 8 đến tháng 10 – 12. Riêng tại tỉnh Ninh Thuận còn được thả thêm vụ 3 từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau). Phần lớn các địa phương chỉ mới hướng tới một đối tượng nuôi chính là tôm sú. Ngoài ra cũng đã có một số tỉnh như Thừa Thiên Huế đưa vào nuôi thử nghiệm thêm ốc hương đang phát triển rất tốt; tỉnh Quảng Bình trên các vùng đất cát nằm xa nước biển, gần khu vực có nước ngọt nuôi thử nghiệm các đối tượng nước ngọt cũng cho năng suất đạt từ 0,5 – 1 tấn/ha/vụ. Tuy nhiên, nhìn chung vẫn còn đơn điệu, đối tượng nuôi còn nghèo nàn. Về quy mô đầu tư xây dựng cơ bản, tuỳ thuộc vào mục đích sử dụng, khả năng huy động vốn của mỗi địa phương mà mức độ đầu tư xây dựng từng hồ có khác nhau: Bình quân từ 200 – 250 triệu đồng/ha, cao nhất như Ninh Thuận 390 triệu đồng/ha; trong khi đó tại Bình Định khoảng 188 triệu đồng/ha, thậm chí tại Quảng Ngãi chỉ 28 triệu đồng/ha. Lợi thế của nuôi trồng thuỷ sản trên cát còn là các bãi cát, cồn cát đều nằm sát hoặc cách biển không xa, có nguồn nước biển sạch, xa khu dân cư, khu công nghiệp và các vùng sản xuất nông nghiệp, ít chịu ảnh hưởng của các chất thải nên môi trường nuôi rất ổn định. Tuy mới đưa vào nuôi, nhưng năng suất nuôi đạt khá cao, không thua kém gì nuôi ao đất, thậm chí có nơi còn vượt xa. Lãi ròng từ nuôi tôm công nghiệp trên cát đã đạt tới 200 triệu đồng/ha, nuôi tôm bán thâm canh trên cát đạt 96,63 triệu đồng/ha.

Trở ngại của việc NTTS trên cát ở các tỉnh ven biển miền Trung hiện nay là hạ tầng cơ sở gần như con số không. Đa phần các vùng cát đều nằm xa nguồn nước ngọt nhưng chưa có hệ thống thuỷ lợi dẫn nước. Việc khoan giếng ngầm trong thời gian qua của một số hộ để lấy nước nuôi là không bền vững, có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tầng nước ngầm và nước sinh hoạt của nhân dân trên vùng bãi ngang. Trước mắt số người nuôi còn ít, việc xả trực tiếp nước thải ra cống thoát (như các hộ gia đình đang làm) chưa đến mức phải quan tâm nhưng về lâu dài khi diện tích phát triển nhiều, thì nguy cơ ô nhiễm môi trường là không tránh khỏi... Mặc dù vậy, có thể nói hiệu quả của NTTS trên đất cát đã được khẳng định. Những hạn chế nói trên là do phát triển tự phát, nghề nuôi trồng còn mới mẻ, thiếu kinh nghiệm. Vì vậy hơn lúc nào hết, theo Viện Kinh tế và Quy hoạch thuỷ sản (Bộ Thuỷ sản), NTTS trên đất cát ở các tỉnh ven biển miền Trung cần phải quy hoạch ngay từ đầu, theo hướng tận dụng các loại đất bỏ hoang với tỷ lệ cho phép (30 – 40%), hoặc đất cát chuyển đổi từ các ngành SX khác kém hiệu quả, các đối tượng nuôi phù hợp với điều kiện từng vùng mặn lợ ngọt, đảm bảo cân bằng sinh thái. Trước mắt cần khẩn trương tiến hành quy hoạch tổng thể đến năm 2010 và lựa chọn các đối tượng nuôi thích hợp. Xây dựng một số mô hình cho từng vùng sinh thái khác nhau, để qua đó rút ra các quy trình kỹ thuật nuôi phù hợp trước khi nhân ra diện rộng. NTTS trên đất cát là một lĩnh vực có tiềm năng khá lớn nhưng cũng chứa đựng một số nguy cơ rủi ro, thách thức, đòi hỏi có sự quan tâm nghiên cứu và đầu tư đúng mức của địa phương, của ngành thuỷ sản. Ngay từ lúc này, từng địa phương tiến hành đánh giá tiềm năng, khả năng diện tích có thể phát triển NNTS, đồng thời thực hiện quy hoạch chi tiết, bố trí các tiểu vùng sản xuất, xác định đối tượng nuôi phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương mình. Nếu chậm trễ để nhân dân tự phát mở rộng diện tích, sẽ dễ dẫn tới nguy cơ phải trả giá vì môi trường bị ô nhiễm, tôm chết hàng loạt như trong các ao nuôi như hiện nay.

NNVN, 9/10/2003