Trồng trọt

Tưới nước ít hơn vẫn bảo đảm năng suất, thông tin này được giới khoa học đưa ra thời gian gần đây đã thu hút sự quan tâm của nông dân làm cà phê. Điều đó càng đặc biệt có ý nghĩa khi tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu đang hiện hữu, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống, trong đó có sự sụt giảm mực nước ngầm phục vụ tưới tiêu cho cây trồng…

Dak Lak là tỉnh đóng góp khoảng 40% sản lượng cà phê của Việt Nam. Để việc canh tác cà phê đem lại hiệu quả kinh tế cao, việc bảo đảm đủ nước tưới trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 là cực kỳ cần thiết. Trước đây nông dân thường tưới nhiều gấp đôi lượng nước được khuyến cáo. Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, không phải tưới nhiều nước là đem lại hiệu quả kinh tế. Bởi cùng với vấn đề tưới nước còn bao gồm nhiều chi phí khác như nhân công, nhiên liệu và thiết bị, chiếm khoảng 15-20% tổng chi phí sản xuất cà phê. Tính theo phương pháp của Tổ chức Nông lương Liên hiệp quốc, tổng lượng nước cần thiết cho sản xuất cà phê hằng năm là 1.388 mm, trong đó các tháng mùa khô từ tháng 1 đến tháng 4 cần 529 mm nước. Trong khi đó lượng mưa trong giai đoạn này chỉ đạt 113 mm. Thêm nữa với khoảng 57% tổng lượng nước tưới được lấy từ nước ngầm và 95% lượng nước này được dùng để tưới cà phê thì đây thực sự là một thách thức khi vấn đề cạn kiệt nguồn nước ngầm ngày càng trầm trọng.

Hiện nông dân vẫn sử dụng lượng nước tưới nhiều hơn khuyến cáo, trong khi theo các chuyên gia tưới nước ít hơn vẫn có thể bảo đảm năng suất cho cà phê.

Các thử nghiệm thực tế trong những điều kiện thích hợp đã chứng minh rằng: tưới nước ít hơn 40% so với lượng nước được khuyến cáo sẽ không làm giảm năng suất cà phê. Thậm chí mức độ ức chế về nước cao hơn vẫn đem lại hiệu quả bởi mức độ ức chế sẽ kích thích cho cây ra hoa và đậu quả. Và vấn đề là ở chỗ cần phải có lịch tưới tối ưu. Ví dụ với lượng mưa trung bình trong tháng 11, tháng 12 năm trước, chỉ cần khoảng 150 mm nước tưới cho cà phê trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 là đủ (tương đương 455 lít/cây/lần tưới x 3 lần). Nếu các tháng 11, tháng 12 năm trước có lượng mưa lớn, chỉ cần 80-120 mm nước tưới cho cà phê là đủ (tương đương 300 lít/cây/lần tưới x 3 lần). Một điều tra cho thấy hơn 50% nông dân tưới nhiều nước hơn lượng nước tối ưu nói trên, năng suất thu được lại thấp hơn, trung bình 2,4 tấn/ha, trong khi những nông dân tuân thủ cách tưới tối ưu vẫn đạt năng suất 3-4 tấn/ha.

Trước thực trạng sự sụt giảm tài nguyên nước đến mức báo động, cùng với việc thực hiện đồng bộ các biện pháp khác như kiên cố hóa kênh mương, khuyến khích trồng cây che bóng, đai rừng chắn gió, tăng cường lượng phân bón hữu cơ…, việc nâng cao nhận thức của nông dân về sử dụng nước bền vững trong sản xuất cà phê là điều cần thiết. Theo như khuyến cáo của các chuyên gia, với khoảng 400 lít/cây/đợt tưới là đủ để đạt hiệu quả kinh tế và năng suất lên tới 4 tấn/ha. Bên cạnh đó, cần thiết kế một chương trình tập huấn chuẩn và bồi dưỡng năng lực cho nông dân trồng cà phê về quản lý nước bền vững.

Đàm Thuần - Báo ĐakLac, 16/04/2014

Thách thức nước tưới cho cây cà phê

Nước tưới có vai trò quyết định đến năng suất, chất lượng của cây cà phê cũng như sự thành bại của người trồng cà phê sau một năm vất vả chăm sóc, bảo vệ. Nhưng hiện vai trò trọng yếu này đang bị đe dọa khi nước tưới phải đối mặt với nhiều thách thức.

Đối mặt

Theo Tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật Nông - lâm nghiệp Tây Nguyên, tưới nước là biện pháp quyết định năng suất cà phê. Cây cà phê vối có khả năng chịu hạn kém (trên 85% rễ phân bố ở độ sâu 0-30 cm); nước là điều kiện cần để cây cà phê nở hoa tập trung. Trong khi đó, toàn bộ diện tích cà phê vối được trồng ở các tỉnh phía Nam và tập trung ở Tây Nguyên với hơn 550 nghìn ha, chiếm trên 95%, đây lại là khu vực có mùa khô kéo dài từ 5-6 tháng, từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau.

Nước tưới là một trong những yếu tố quan trọng quyết định năng suất, chất lượng cà phê.

Trong một hội thảo về cà phê được tổ chức trung tuần tháng 10 vừa qua tại TP. Buôn Ma Thuột, những phân tích của các đại biểu đã cho thấy Việt Nam là nước sản xuất cà phê Robusta hàng đầu thế giới và cà phê cũng là cây trồng hỗ trợ cho sinh kế của hơn 2 triệu người dân vùng nông thôn. Kim ngạch xuất khẩu cà phê Việt Nam năm 2012 đạt ngưỡng 27,8 triệu bao cà phê (bao 60 kg), đem lại 3,74 tỷ USD tương đương với 3% vào tổng sản phẩm quốc nội. Tuy nhiên, vấn đề nước tưới cho cây cà phê đang thực sự đáng lo ngại khi diện tích cà phê trong cả nước phát triển không ngừng, quy hoạch là 450 nghìn ha nhưng hiện đã phát triển lên đến trên 550 nghìn ha và dự báo có thể còn tiếp tục tăng. Diện tích cà phê năng suất thấp dưới 1,5 tấn/ha chiếm đến 25% và tiếp tục còn tăng trong các năm tiếp theo do vườn cà phê già tăng từ 20% (hiện tại) lên khoảng 40% đến năm 2020. Thứ nữa là nguồn nước mặt bị thiếu hụt, hồ đập thủy lợi thiếu và xuống cấp, nước mặt chỉ đáp ứng được 40%, còn trên 60% phải sử dụng nước ngầm trong khi nước ngầm cũng đang ngày càng suy giảm. Biến đổi khí hậu với sự gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn trong mùa mưa, mưa trong mùa khô, lượng mưa biến động giữa các năm cũng làm ảnh hưởng đến nước tưới cho cây cà phê. Thực tế sản xuất của người dân cho thấy, trong khi nước ngầm suy giảm thì tưới nước lại quá mức, lượng nước tưới vượt quá yêu cầu của cây do tâm lý, nhận thức không đầy đủ về tài nguyên nước. Nhiều nông dân cho rằng nước là của trời, việc tưới hầu như chỉ trả tiền nhiên liệu. Tại Dak Lak - tỉnh đóng góp khoảng 40% vào sản lượng cà phê Việt Nam, để việc canh tác cà phê đem lạ hiệu quả kinh tế cho đời sống của người dân địa phương thì việc tưới tiêu trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 là cực kỳ cần thiết. Trước đây nông dân thường tưới nhiều gấp đôi lượng nước được Bộ NN-PTNT khuyến cáo và theo ước tính có khoảng 57% tổng lượng nước được lấy từ nước ngầm chủ yếu phục vụ tưới cho cây cà phê. Do đó, Dak Lak đang phải đối mặt với vấn đề cạn kiệt nước ngầm trầm trọng trong mùa khô.

Ứng phó

Trước tình hình này, nông dân cũng như doanh nghiệp đã khá năng động để tìm ra nhiều biện pháp bảo đảm nước tưới cho cà phê. Theo Tiến sĩ Phan Huy Thông, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia, giải pháp để phát triển cà phê bền vững là rà soát điều chỉnh quy mô diện tích, không phát triển ở những khu vực không thích hợp có năng suất dưới 1,3 tấn, không có nguồn nước bảo đảm; không phá rừng trồng cà phê, chỉ canh tác ở những vùng có đủ điều kiện về nguồn nước, đất tốt, giảm giá thành. Sử dụng các giống/dòng cà phê mới có năng suất cao, chất lượng tốt, ít nhiễm sâu bệnh. Tuyên truyền, tập huấn cho nông dân về kỹ thuật tưới nước tiết kiệm kết hợp trồng cây che bóng và tủ gốc giữ ẩm trong mùa khô. Với kinh nghiệm của một công ty đã có thâm niên 37 năm trong sản xuất và kinh doanh cà phê, ông Nguyễn Xuân Thái, Giám đốc Công ty Cà phê Thắng Lợi cho rằng mấu chốt là phải trồng cây đai rừng chắn gió và việc sử dụng nước tưới hiệu qủa cũng liên quan rất lớn đến kinh nghiệm của người trồng cà phê. Theo ông khoảng cuối tháng 1, đầu tháng 2 kiểm tra độ ẩm của đất để quyết định mức tưới và lần tưới nước đầu tiên là quan trọng để cho hoa nở bông hết sau khi đã thật “cương”.

Thực tế, một phương pháp được sử dụng phổ biến và lâu năm trong sản xuất cà phê ở Tây Nguyên là kỹ thuật tưới gốc do chi phí mua trang thiết bị thấp nhưng chi phí nhân công vận hành cao, thao tác nặng nhọc, đòi hỏi phải tạo bồn chứa nước chung quanh gốc. Lượng nước tưới bình quân khá cao từ 400-600 lít/cây/lần. Đối với kỹ thuật tưới phun mưa, tuy là kỹ thuật được sử dụng phổ biến nhất ở các nước trồng cà phê nhưng ở Việt Nam kỹ thuật này chỉ được áp dụng khoảng 10%. Ưu điểm của phương pháp này là chất lượng nước cao, nước tưới được phân bố đều khắp tán cây; hệ thống tưới có thể hoạt động ở những nơi có địa hình phức tạp. Nhưng lại có nhược điểm là trang thiết bị tưới đắt tiền; tổn thất nước khá cao đặc biệt khi có gió lớn; tiêu tốn nhiên liệu do đòi hỏi áp lực tại vòi phun khá cao. Kỹ thuật tưới nhỏ giọt, ở Tây Nguyên chỉ mới được áp dụng trong vài năm trở lại đây, có ưu điểm là có thể tiết kiệm được 40-50% lượng nước tưới; nâng cao hiệu qủa sử dụng phân bón, chất dinh dưỡng được cấp thông qua nước tưới; chi phí vận hành thấp, có thể điều khiển bằng máy tính; hạn chế cỏ dại và sâu bệnh. Nhưng nhược điểm là thiết bị đắt tiền và đòi hỏi kỹ thuật cao; chất lượng nước tưới cao; đường ống và thiết bị hay bị hư hỏng, mất mát; cây cà phê không ra hoa tập trung. Tại Việt Nam kỹ thuật tưới này chưa được sử dụng ở quy mô thương mại. Mới đây, trên cơ sở cải tiến công nghệ tưới nhỏ giọt, Viện Khoa học kỹ thuật Nông - lâm nghiệp Tây Nguyên đã đưa ra phương pháp tưới mới có tên gọi tưới tiết kiệm nước. Theo phân tích của Viện, phương pháp tưới này sẽ tiết kiệm được toàn bộ công lao động kéo ống, cầm ống, cào lá và bón phân; lắp đặt đơn giản, sử dụng hoàn toàn nguyên vật liệu phổ thông trong nước; khắc phục được yêu cầu chất lượng nước tưới cao; đáp ứng yêu cầu lượng nước giúp cây ra hoa tập trung; phân bón được cung cấp trực tiếp và đều đặn qua nước tưới; nâng cao hiệu qủa sử dụng phân bón, giảm suy thoái và ô nhiễm môi trường.

Trước rất nhiều phương pháp tưới với những ưu nhược điểm, những người trực tiếp sản xuất cà phê mong muốn có được một bộ tiêu chuẩn để biết được những ngưỡng độ ẩm của đất, trên cơ sở đó xác định được thời điểm tưới, quyết định độ tưới, mức tưới nhằm hạn chế tổn thất nước không cần thiết, giảm chi phí nhân công và nhiên liệu. Những nghiên cứu sâu hơn để đưa ra kỹ thuật tưới phù hợp, tiết kiệm nhất đối với đặc điểm mỗi vùng trồng cà phê cũng là điều nông dân mong đợi.

Đàm Thuần & Thuận Nguyễn - Báo Daklak, 11/11/2013

Tưới nước tiết kiệm cho cà phê

Qui trình kỹ thuật tưới cà phê theo phương pháp mới do các nhà khoa học Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên nghiên cứu, xây dựng, được Bộ NN-PTNT công nhận là tiến bộ kỹ thuật mới là một trong những giải pháp tích cực trong kỹ thuật thâm canh cà phê theo hướng sản xuất hàng hóa chất lượng cao.

Hiện nay các mô hình tưới nước theo kỹ thuật mới này kết hợp với việc trồng thêm các đai rừng chắn gió, trồng cây che bóng và trồng cây ăn quả xen canh trong vườn cà phê đã và đang được áp dụng rộng rãi ở một số địa phương trọng điểm trồng cà phê vối của các tỉnh Đăk Lăk, Đắk Nông, Lâm Đồng, Bình Phước… đưa lại hiệu quả thiết thực cho các doanh nghiệp ngành cà phê và bà con nông dân các dân tộc.

Cơ sở khoa học của phương pháp là dựa vào đặc điểm sinh học của cây cà phê: khối lượng rễ chủ yếu tập trung ở tầng đất mặt (từ 0 đến 30cm), độ bao phủ của hệ rễ biến động từ 0 đến 50cm nên có nhu cầu nước rất cao. Bình thường trước đây bà con tưới nước 5 lần/mùa khô cho cà phê theo 2 hình thức: tưới phun mưa và tưới gốc với khối lượng rất cao, vượt từ 300 đến 400 lít nước cho 1 gốc/lần tưới, thậm chí tới 650 lít/lần tưới đối với cà phê kinh doanh so với yêu cầu của cây cà phê nên gây lãng phí rất lớn. Thay vì tưới nước theo phương pháp cũ, kỹ thuật tưới nước theo phương pháp mới cho thấy có thể tưới nước tiết kiệm hơn mà vẫn bảo đảm năng suất, thậm chí còn đạt năng suất cao hơn.

Theo qui trình tưới tiết kiệm mới này, các diện tích cà phê mới trồng, với các dòng vô tính chọn lọc, năm đầu bà con chỉ cần tưới với lượng nước 120 lít/gốc/lần tưới, chu kỳ 20 đến 22 ngày và 2 năm tiếp theo cũng chỉ cần tưới với lượng 240 lít nước/gốc/lần tưới, chu kỳ 20 đến 22 ngày là đủ để cây phát triển bình thường trong mùa khô hạn. Đối với các diện tích cà phê đã bắt đầu cho thu hoạch và cho năng suất ổn định, sau thu hoạch triển khai tưới với lượng nước khoảng 500 lít/gốc/lần tưới, chu kỳ tưới 25 đến 30 ngày vẫn giúp cây cà phê phát triển tốt, đạt năng suất vụ sau từ 3 đến 4 tấn nhân/ha trở lên.

Theo các nhà khoa học Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, mấu chốt quan trọng của kỹ thuật tưới nước hợp lý, tiết kiệm là bà con phải xác định cho đúng thời điểm tưới nước lần đầu của vụ tưới (tưới đầu vụ) để bố trí lịch tưới cho thích hợp. Tưới quá sớm vừa gây lãng phí, vừa làm đảo lộn quá trình sinh trưởng, ra hoa, đậu quả kém. Tưới quá muộn (bắt đầu giới hạn chịu ẩm cho phép 25 đến 26%) làm cho cây cà phê khó phục hồi trạng thái khô héo để phát triển bình thường, thậm chí không hồi phục được.

Nguồn: VNdG, 02/4/2010

Cách giảm tưới nước cà phê mùa khô

Để đáp ứng yêu cầu canh tác bền vững, việc tạo lập hệ cây che bóng tầng cao hợp lý trong các vườn cà phê là điều cần thiết.

Cây che bóng giúp giảm nhiệt độ đất và không khí trong vườn, hạn chế sự bốc thoát hơi nước từ vườn cây, do đó có thể kéo dài chu kỳ tưới nước cho cà phê trong mùa khô, giảm chi phí tưới, tiết kiệm được lượng nước tưới và bảo vệ được nguồn tài nguyên nước đang cạn kiệt ở Tây Nguyên. Hệ cây che bóng còn điều hòa được tiểu khí hậu vườn cây, điều tiết sự ra hoa, đậu quả, giảm được bệnh khô cành; cải thiện độ phì đất nhờ lượng cành lá trả lại cho đất mặt hàng năm, bảo vệ đất mặt tránh tác hại của mưa lớn, sự thiêu đốt chất hữu cơ do ánh sáng mặt trời; tăng khả năng giữ nước, giữ phân cho đất.

Cây che bóng giúp kéo dài quá trình chín của quả, tăng độ acid và hàm lượng succrose trong hạt, những yếu tố quan trọng để hình thành các hợp chất thơm, giúp cải thiện phẩm chất của cà phê. Nhiều nghiên cứu của Viện KHKT Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên trong thời gian dài cho thấy mật độ cây bóng phù hợp sẽ ít gây ảnh hưởng đến năng suất cà phê, ngoài ra còn giúp tính ổn định năng suất qua các năm thu hoạch, hạn chế hiện tượng ra quả cách năm.

Vườn cà phê kinh doanh được chăm sóc, tưới nước, bón phân theo đúng quy trình kỹ thuật, kết hợp rong tỉa cây che bóng hợp lý thì có thể dễ dàng đạt năng suất trên 3,5 tấn nhân/ha.

Loại cây che bóng và mật độ thích hợp trong vườn cà phê với vùng Tây Nguyên là keo dậu: 70 cây/ha (12 x 12m) và muồng đen: 34 cây/ha (24 x 12 m).

Ngoài ra, các loại cây dài ngày có giá trị kinh tế cao như sầu riêng, bơ, hồ tiêu vv... có thể đưa vào trồng xen trong vườn cà phê để, vừa làm nhiệm vụ che bóng cho cà phê, vừa cho thêm sản phẩm phụ, tăng thu nhập cho nông hộ.

Sầu riêng có tán lá thưa, có thể trồng với mật độ 70 cây/ha (12x12m). Bơ trồng với mật độ 50 cây/ha (12 x18m).

Hồ tiêu xen canh trong vườn cà phê nên trồng trên cây trụ sống là keo dậu hay muồng đen. Các cây này vừa là cây che bóng cho cà phê vừa là trụ cho tiêu leo bám. Trồng tiêu trên trụ sống trong vườn cà phê với mật độ từ 140-220 trụ/ha (12 x 6m hoặc 15 x 3m). Các giống tiêu thích hợp cho trồng xen cà phê là tiêu Vĩnh Linh, tiêu Lộc Ninh hoặc tiêu Sẻ.

Việc đa dạng hoá cây trồng trong vườn cà phê bằng cách trồng xen một số cây công nghiệp hay cây ăn quả có giá trị như đã nêu trên sẽ đem lại lợi nhuận cao hơn. Tiền thu được từ sản phẩm cà phê trong các vườn trồng xen tuy có thấp hơn các vườn cà phê trồng thuần do năng suất bị giảm ít nhiều dưới tác động của cây trồng xen, tuy vậy, tổng giá trị sản phẩm và lợi nhuận trên vườn cây vẫn tăng lên đáng kể.

Duy Hậu - Dân Việt, 30/03/2011

 Nhấn vào đây để xem tất cả các thông tin kỹ thuật trồng cây cà phê