Trồng trọt

Ảnh: bọ vòi voi non.

Vào giai đoạn vườn điều đang tạo tán lá mới, cũng là lúc dễ tìm thấy trên cành những con bọ vòi voi chậm rãi di chuyển (ảnh). Khi thấy người, chúng bay hoặc giả chết mà tự rơi xuống đất rồi lẩn trốn vào kẽ đất, đống lá. Mật số bọ vòi voi hiện diện càng nhiều, nguy cơ khô héo chùm lá đầu cành càng gia tăng dẫn đến nguy cơ giảm năng suất. Để ngăn ngừa cần tiến hành phòng trị sớm.

Nhận dạng và cách phòng trị hiệu quả

Trong hơn chục loài trong họ vòi voi (Curculionidae - bọ cánh cứng mang trên đầu chiếc vòi) màu sắc khác nhau, loài hại điều khá to và có màu đen. Khi cặp cánh nhám của bọ vòi voi hại điều mới hoàn thiện trong vũ hóa có màu đen bóng, sau chuyển màu đen tối. Trên cơ thể màu đen con bọ có nhiều chấm nhỏ màu trắng phân bố tự do. Đôi cánh cứng phía trên có những chấm màu nâu, úp kín lưng từ cổ xuống hết thân. Đôi cánh “lụa” khá rộng gập dưới đôi cánh cứng nhưng chỉ bay được đoạn ngắn 1-2m. Đầu bọ vòi voi có hình quả lê tròn, cạnh đầu đính cặp râu “định vị”. Con bọ vòi voi hại điều trưởng thành trưởng thành đực và cái có hình dạng tương tự nhau, đực có kích thước nhỏ hơn (9,0 -11mm) so với cái (10,5 – 12,5mm). Bọ vòi voi trưởng thành đôi khi hút nhựa ở cành lá non trên cây để sống, tuy nhiên chúng có khả năng không ăn trong nhiều ngày. Sau khi vũ hóa bọ vòi voi có thời gian phát dục trung bình từ 50,8 – 67,2 ngày. Việc bắt cặp đẻ trứng và quá trình phát triển của ấu trùng liên quan đến tổn hại của ngọn điều bị tấn công. Bọ vòi voi cái khoan lỗ ở đoạn gần chót cành mang lá non và đẻ trứng vào đó. Nó đẻ trứng rải rác từng quả vào lỗ, cũng có khi đẻ nhiều trứng trong một lỗ đào.
Trứng bọ vòi voi có màu trắng đục, chiều dài và rộng trứng 0,8 - 1,3 mm và 0,4 - 0,5 mm. Sau 8-9 ngày, nhiệt độ 27,5°C, ẩm độ 78,8% hoặc 10-12 ngày trong điều kiện nhiệt độ 18,8°C, ẩm độ 94,5%, trứng nở dưới hình dạng một con nhộng hơi cong. Ngay sau khi nở, ấu trùng đục ngay vào trong mầm non, cắn phá mô mềm, tế bào trong mầm và di chuyển trong tâm cành. Giai đoạn ấu trùng của bọ vòi voi có màu trắng đục, đầu thường có màu nâu vàng và có lông cứng, cơ thể phân đốt, nhiều lông mềm. Phân biệt, với sâu có chân trong khi ấu trùng của bọ vòi voi không có, đẫy sức có kích thước dài trung bình 10 -10,8mm, rộng 3,5-4mm. Ấu trùng của bọ vòi voi tồn tại khoảng 15-17 ngày trong cành.

Tiếp theo là giai đoạn hóa nhộng và vũ hóa của bọ vòi voi, giống như cách của loài ong và được thực hiện trong hang do ấu trùng đào trước đó. Nhộng bọ vòi voi là nhộng trần, không tạo kén màu trắng sữa hơi vàng. Khi mới mọc cánh, chân, thân nhộng có hình thuôn dài, hơi cong, ở giữa phình to, chiều dài 11 – 12mm, rộng 2-3mm,. Chân và cánh xếp trước ngực, gập về phía mặt bụng, cuối đốt bụng có 3 gai lồi cứng. Điều kiện nhiệt độ không ảnh hưởng lớn tới thời gian làm nhộng, trung bình 3,8 – 5,2 ngày. Cụ thể trong điều kiện nhiệt độ thấp 18,8°C, thời gian tiền nhộng 5,2 ± 1,5 ngày, ở nơi điều kiện nhiệt độ 27,5°C, thời gian tiền nhộng 3,8 ± 1,6 ngày. Thời gian nhộng của bọ vòi voi phụ thuộc khá chặt chẽ vào điều kiện nhiệt độ và ẩm độ. Trong điều kiện nhiệt độ 18,8°C, ẩm độ 94,5% thời gian của nhộng kéo dài 12,8 ± 1,3 ngày, điều kiện nhiệt độ 27,5°C ẩm độ 78,8% thời gian nhộng chỉ có 9,36 ± 1,2 ngày. Khi đến ngày vũ hóa nhộng có màu nâu sẫm, vũ hóa xong chuyển sang màu đen. (Viện Bảo vệ thực vật)

Phòng trừ bọ vòi voi hại điều

Ở những tiểu vùng có nhiệt độ khí hậu khác nhau vòng đời của bọ vòi voi hại điều thay đổi. Trong điều kiện nhiệt độ 18,8°C bọ vòi voi sống 82,4 ngày và chỉ sống 61,7 ngày trong điều kiện nhiệt độ môi trường 27,5°C ẩm độ 78,8%. Việc bọ vòi voi trưởng thành cắn phá, hút nhựa cây gây tổn hại nhỏ. Việc đẻ trứng và quá trình phát triển của ấu trùng trong ngọn điều liên quan đến sự tổn hại mùa màng.

Chỉ những ngọn điều bị bọ vòi voi đục lỗ đẻ trứng mới bị hại nặng. Thời gian hoạt động của ấu trùng của bọ vòi voi khoảng 15-17 ngày và đây cũng là thời gian ấu trùng của bọ vòi voi bùng phát phá hoại điều cần có giải pháp ngăn chặn bọ vòi voi cái đục lỗ đẻ và ấu trùng từ khi còn là trứng non.

Biện pháp phòng trừ vòi voi do ngành bảo vệ thực vật khuyến cáo gồm: Nhà vườn cần thường xuyên thăm vườn, khi mật độ vòi voi cao cần sử dụng một trong các loại thuốc BVTV có tác dụng tiếp xúc hoặc xông hơi trong danh mục thuốc BVTV được pháp sử dụng trên cây điều để phòng trừ (tham khảo) như: Dinotefuran, Nitenpyram, Imabaclop rid, Thiametthoxam, Pyridaben, Imidaclop rid...Thực hiện phun thuốc vào sáng sớm hoặc chiều mát, phun theo nguyên tắc 4 đúng và liều lượng khuyến cáo của nhà sản xuất. Nên ngắt bỏ ngọn bị khô, thu gom lại và đốt để loại trừ ấu trùng.

Bài và ảnh: Minh Tuấn - Khoa học phổ thông, 14/11/2017

 Nhấn vào đây để xem tất cả các thông tin kỹ thuật trồng cây điều